Vandaag is het 28 december, dag van de onschuldige kinderen, naar het verhaal van Matteüs over de kindermoord door Herodes te Bethlehem. In Tertio van 20 december herinnert Roger Burggraeve eraan dat Kerstmis niet zomaar een gezellig feest is. Niet alleen was er geen plaats in de herberg (Lucas 2,7), maar na het bezoek van de wijzen die hem vragen waar de nieuwe koning geboren is, laat Herodes alle jongetjes van twee jaar en jonger ombrengen. Jezus ontsnapt dat lot omdat het gezin naar Egypte weet te ontkomen. De komst van de Messias als kwetsbaar kind roept onmiddellijk de krachten van de macht en het machtsbehoud in het verweer. Ook in het Johannesevangelie klinkt van bij de proloog dat met Jezus het licht in de wereld kwam, maar dat de wereld dat niet aannam.
Met Godvergeten is opnieuw pijnlijk zichtbaar geworden dat de krachten van de macht en het machtsbehoud ook binnen de kerk zelf vele kwetsbare kinderen en hun families onherroepelijk geschaad hebben: de harde realiteit van het historische kindermisbruik in de katholieke kerk, in katholieke scholen en internaten. Vooral twee lessen blijven na de uitzendingen bij: enerzijds de onherstelbaarheid van het leed dat slachtoffers aangedaan is; anderzijds het decennialange systemische onvermogen van het kerkinstituut en kerkelijke verantwoordelijken om dat kindermisbruik ernstig te nemen en daadkrachtig aan te pakken. En dat niet alleen in Vlaanderen maar wereldwijd.
Cijfers leren dat seksueel misbruik overal gebeurt waar kinderen zijn (en jammer genoeg veelal in familieverband). Echter: als kindermisbruik op één plaats nooít mag gebeuren, dan toch in een kerk die precies met Kerstmis de komst viert van het licht in een kwetsbaar kind. Nooit mag misbruik voorkomen op plaatsen die zijn geïnspireerd door dat evangelie, waar kinderen school lopen, op internaat verblijven, aan de zorg van kerkmensen zijn toevertrouwd. Meer nog: seksueel misbruik van kinderen is precies de absolute pervertering van die boodschap van liefde, en van de hoop en het vertrouwen die erin klinken. Onmiskenbaar is het de onvergefelijke ontkenning van datgene waarvoor het christelijk geloof staat: “Ik was kwetsbaar, en jij hebt mij misbruikt” (naar Matteüs 25,31-46).
Het is daarom meer dan gepast om op deze 28ste december, de dag van de onschuldige kinderen, al die kinderen die in de voorbije decennia slachtoffer geworden zijn van kindermisbruik in onze scholen en internaten, in de kerk en kerkelijke instellingen, te gedenken. Het is zeker waar: sinds 2010 is er al veel gebeurd, ook en met name in de kerk, maar dat zal – jammer genoeg – nooit genoeg zijn. We mogen niet vergeten.
Velen van ons, vandaag actief in het katholiek onderwijs, waren zelf kinderen of nog niet geboren toen het misbruik zich in die grote mate in onze scholen en internaten voordeed. En ook al is de band van de kerk met het onderwijs ondertussen grondig veranderd, toch blijven de verhalen van misbruik gitzwarte bladzijden in het collectieve geheugen van onze onderwijsinstellingen. Ze plaatsen ons uitdrukkelijker dan ooit tevoren voor onze verantwoordelijkheid: laat ons nooit vergeten, opdat het nooit meer gebeurt! En als het toch nog gebeurt, laat ons die twee lessen onthouden: slachtoffers resoluut ernstig nemen en het misbruik daadkrachtig aanpakken, enerzijds; en, anderzijds, waakzaam zijn voor de systemische aspecten van misbruik en onze aanpak ervan waardoor slachtoffers een tweede keer slachtoffer dreigen te worden.
Op 22 december was dat precies onze boodschap in de hoorzitting die de bijzondere commissie van het Vlaams parlement over kindermisbruik organiseerde over onderwijs: nooit vergeten opdat het nooit meer gebeurt. We wezen er onder meer op de engagementen die alle onderwijspartners in 2012 op zich genomen hebben om seksueel grensoverschrijdend gedrag aan te pakken en te voorkomen, maar ook op de lesimpulsen die Thomas biedt om met Godvergeten en de herinnering aan het kindermisbruik in de klas aan de slag te gaan. We rapporteerden over de gevallen van seksueel grensoverschrijdend gedrag tussen personeelsleden en leerlingen, tussen personeelsleden onderling, maar ook tussen leerlingen onderling, waarvoor onderwijsinstellingen bij Katholiek Onderwijs Vlaanderen en onze pedagogische begeleiding aankloppen. We gaven toelichting bij de integrale ondersteuning die we bieden aan onderwijsinstellingen waar zich incidenten voordoen. Ook de samenwerking met CLB, niet alleen bij incidenten op school maar zeker ook bij meldingen van verontrustende thuissituaties, kwam uitvoerig aan bod. Tegelijk kreeg de preventieve kant nadrukkelijk aandacht: het werken aan een verbindend schoolklimaat in een katholieke dialoogschool die inzet op dialoog en weerbaarheid, veerkracht en herstelgericht werken. We belichtten hoe onze leerplannen het omgaan met grenzen en (seksueel) grensoverschrijdend gedrag thematiseren. We illustreerden de tekst van de deontologie van de internaatsmedewerker, inclusief begeleidende materialen om daarover met het internaatsteam in gesprek te gaan. Tenslotte vermeldden we onze professionaliseringsinitiatieven voor eenieder die op school rond dit thema verantwoordelijkheid opneemt.
Ondertussen zijn we alle materialen en ondersteuningen die we vanuit Katholiek Onderwijs Vlaanderen bieden grondig aan het evalueren en updaten, en we plannen om ook de meest recente bevindingen en aanbevelingen, onder meer van de lopende parlementaire commissies, hierbij in rekening te brengen. Een stand van zaken hiervan bieden we op de studie- en vormingsdag voor besturen, directies, leerlingbegeleiders, zorgleerkrachten en vertrouwenspersonen. Noteer alvast de datum, 29 mei 2024; u verneemt er later meer over.
Op bijzonder urgente wijze hebben de voorbije maanden ons, als schoolleiders en personeelsleden aan wie zovele kinderen dagelijks toevertrouwd worden, aangesproken. We zijn uitdrukkelijk herinnerd aan onze verantwoordelijkheid om van onze scholen en internaten veilige plekken te maken waar kinderen warm kunnen opgroeien. Laat ons meer dan ooit inzetten op een verbindend schoolklimaat en met leerlingen werken aan weerbaarheid, aan dialoog en conflictbemiddeling. Laat ons blijvend werk maken van kwaliteitsvolle relationele en seksuele vorming waarbij omgang met grenzen en grensoverschrijdend gedrag geleerd en ingeoefend wordt. Maar belangrijker nog: mogen onze onderwijsinstellingen plaatsen zijn waar we met zijn allen gevoelig en aandachtig zijn voor signalen van leerlingen die te maken hebben met (seksueel) grensoverschrijdend gedrag, van wie ook op school of in de omgeving van de school. Mogen ze plekken zijn waar we op dat ogenblik naar vertrouwensleerkrachten, schoolleiding en CLB toestappen om spiralen van misbruik te voorkomen of te doorbreken. Pas dan werken we samen aan een veilige en warme school en internaat. Opdat het nooit meer gebeurt.
Lieven Boeve, directeur-generaal
28 december 2023
